ساقى حوض کوثر
روایاتى بسیار و مستفیض از ائمه علیهم السلام روایتشده است که ساقى حوض کوثر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بوده، با قدحها که در اطراف آن استبه هر کس از موالیان مىدهند، و با عصائى که در دست آن حضرت است دشمنان خاندان عصمت را از حوض مىراند، ولى ما از طریق عامه بعضى روایاتى را که در این باب نقل شده است ذکر مىکنیم.
محب الدین احمد بن عبدالله طبرى از ابى سعید الخدرى روایت مىکند که: قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله یا على معک یوم القیمة عصا من عصى الجنة تزودبها المنافقین عن الحوض اخرجه الطبرانى (14)
حضرت رسول به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: یا على با تو در روز قیامت عصائى است از عصاهاى بهشتى که با آن منافقین را از بهشت مىرانى.
قندوزى حنفى گوید: اخرج المؤید اخطب الخطباء موفق بن احمد الخوارزمى المکى، عن سید الحفاظ عن، ابى منصور شهردار ابن شیرویه الدیلمى، بسنده عن زید بن على بن الحسین، عن ابیه عن جده امیرالمؤمنین على رضى الله عنهم، آنوقت روایتى مفصل را بیان مىکند و از جمله فقرات آن اینست: که مىفرماید: یا على!انک غدا على الحوض خلیفتى، و انت اول من یرد على الحوض و انت تزود المنافقین عن حوضى، و انت اول داخل فى الجنة من امتى، و ان محبیک و اتباعک على منابر من نور، رواء مرویین، مبیضة وجوههم حولى، اشفع لهم فیکونون غدا جیرانى، و ان اعدائک غدا ظمآء مظمئین، مسودة وجوههم، یضربون بالمقامع و هى سیاط من نار مقمحین (15)
اى على!حقا تو فردا در کنار حوض کوثر خلیفه من مىباشى،
و تو اولین کسى هستى که فردا کنار حوض بر من وارد مىشود،
و تو منافقین را از کنار حوض من میرانى،
و تو اولین کسى هستى از امت من که داخل در بهشت مىشوى!
و حقا که دوستان تو و پیروان تو بر منبرهائى از نور قرار گرفته، همگى سیراب و سیراب شده، با چهرههاى درخشان و تابناک در اطراف من هستند، و من شفاعت آنها را مىنمایم، و آنان فردا همسایگان من هستند.
و حقا که دشمنان تو در فردا تشنه کام و جگر سوخته، با صورتهاى سیاه و تاریک حاضر شده، و با چماقهائى که از شلاقهاى آتشین مىباشد بدور رانده مىشوند و سرافکنده خواهند بود.
و نیز گوید: اخرج ابونعیم الحافظ، عن ابى هریرة، قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله لعلى رضى الله عنه: انتیا على على حوضى، تزود المنافقین، و ان اباریقه عدد نجوم السماء، و انت و الحسن، و الحسین، و حمزة، و جعفر فى الجنة اخوانا على سرر متقابلین، و انت و اتباعک معى ثم قرء (و نزعنا ما فى صدورهم من غل اخوانا على سرر متقابلین) (16) رسول خدا صلى الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
اى على!تو در اطراف حوض من هستى، و منافقین را از آن دور مىکنىابریقهاى بهشتى که با آنها از کوثر آب برمىدارند تعدادش به اندازه ستارگان آسمان است. و تو، و حسن، و حسین، و حمزه، و جعفر، در بهشتبرین، برادرانى هستید که در روى سریرها و تختها در مقابل یکدیگر به تماشاى هم اشتغال دارید!و تو و پیروان تو همگى با من هستند، سپس رسول خدا این آیه را قرائت کردند: و بیرون کشیدیم، از سینههاى آنان هر کدورت و قذارتى را، و آنان با یکدیگر، برادروار و روبروى هم بر تختها و اریکهها جاى دارند.
و نیز گوید: و فى جمع الفوائد: جابر و ابو هریرة رفعاه على بن ابیطالب: صاحب حوضى یوم القیمة، للاوسط (17) ابوهریره و جابر مرفوعا از رسول خدا روایت کردهاند که فرمود: صاحب حوض من در روز قیامت على بن ابیطالب است.
و نیز گوید: ابو سعید رفعه: یا على!معک یوم القیمة عصا من عصى الجنة تزود بها المنافقین عن حوضى، للاوسط (18) ابو سعید مرفوعا روایت کرده است که رسول خدا فرمود:اى على!با تو در روز قیامت عصائى است که با آن منافقان را از اطراف حوض من مىرانى،
و نیز گوید: و فى جواهر العقدین، اخرج الطبرانى عن ابى کثیر قال: کنت جالسا عند الحسن بن على رضى الله عنهما، جاء رجل فقال له: ان معاویة بن خدیجیسب اباک عند ابن ابى سفیان، فقال له: ان رایته من بعد، ارنیه!فرءآه یوما (فاراه ذلک الرجل)
فقال الحسن رضى الله عنه لابن خدیج: انت تسب اباى عند ابن آکلة الاکباد؟امالئن وردت على الحوض و ما اراک ترده، لتجدن اباى مشمرا حاسرا ذراعیه، یزود المنافقین عن حوض رسول الله صلى الله علیه و آله و هذا قول الصادق المصدق صلى الله علیه و آله(19) ابن کثیر گوید: من در خدمتحضرت امام حسن مجتبى علیه السلام بنشسته بودم که مردى آمد و به آن حضرت گفت: معاویة بن خدیج پدر شما را در نزد معاویة ابن ابى سفیان سب و شتم مىکرد. حضرت فرمود: از این پس اگر او را دیدى به من نشان بده آن مرد روزى آن شخص را دید، به حضرت نشانداد. حضرت امام حسن علیه السلام به معاویة بن خدیج فرمود: تو پدر مرا در نزد فرزند خورنده جگرها (هند جگر خوار) سب و شتم مىنمودى آگاه باش!اگر در کنار حوض وارد شوى-و من هیچ نمىبینم که بتوانى در آنجا وارد شوى-پدر مرا خواهى یافت که دامن بر کمر زده و آستینها را تا ذراع خود بالا زده و منافقان را از حوض رسول الله صلى الله علیه و آله دور مىکند و مىراند و این گفتار شخص صادق و مصدق-راستگو و گواهى شده بر راستى-رسول خدا صلى الله علیه و آله است.
و نیز گوید ایضا لا حمد فى المناقب ان رسول الله صلى الله علیه و آله قال: اعطیت فى على خمس، هن احب الى من الدنیا و ما فیها الى ان قال و اما الثالثة فهو واقف على حوضى یسقى من عرفه من امتى (20)
احمد بن موفق خوارزمى در مناقب گوید: که رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: درباره على بن ابیطالب، از جانب خداوند عز و جل، بمن پنج چیز داده شده است که آنها در نزد من از تمام دنیا و آنچه در دنیاست محبوبترند.
و سپس یک یک را ذکر مىکند تا میرسد به آنکه میگوید:
و اما چیز سوم، آنستکه که على بن ابیطالب در کنار حوض من قرار دارد و هر فرد از افراد امت من را که او را بشناسد، سیراب مىکند.
و نیز گوید: و فى المناقب عن سعید بن جبیر، عن ابن عباس رضى الله عنهما، قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: یا على، انت صاحب حوضى، و صاحب لوائى، و حبیب قلبى، و وصیى، و وارث علمى، و انت مستودع مواریث الانبیاء من قبلى، و انت امین الله فى ارضه، و حجة الله على بریته، و انت رکن الایمان، و عمود الاسلام، و انت مصباح الدجى، و منار الهدى، و العلم المرفوع لاهل الدنیا، یا على، من اتبعک نجى، و من تخلف عنک غرق، و انت الطریق الواضح و الصراط المستقیم، و انت قائد الغر المحجلین و یعسوب المؤمنین و انت مولى من انا مولاه، و انا مولى کل مؤمن و مؤمنة، لا یحبک الا طاهر الولادة، و لا یبغضک الا خبیث الولادة، و ما اعرجنى ربى عز و جل الى السماء، و کلمنى ربى الا قال: یا محمد اقرء علیا منى السلام و عرفه، انه امام اولیائى و نور اهل طاعتى و هنیئا لک هذا الکرامة (21)
ابن عباس مىگوید که رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند:
اى على!تو صاحب حوض من هستى!و صاحب لواء من هستى!و حبیب دل من هستى!و وارث علم من هستى!و تو محل امانت مواریث پیامبران قبل از من هستى!
و تو امین خدا در روى زمین او هستى!و حجتخدا بر تمام آدمیان و رکن ایمان، و ستون اسلام، و چراغ درخشنده در تاریکیها و منار هدایت و پرچمى که براى اهل دنیا برافراخته شده است مىباشى!
اى على!کسیکه از تو پیروى کند نجات مىیابد!و کسیکه از تو تخلف ورزد دستخوش غرقاب هلاک میگردد!
و تو طریق روشن و راه مستقیمى!و تو پیشواى سفید چهرگان و نشانهداران در غرفات بهشتى!و تو رئیس و سپهسالار مؤمنانى!
و تو ولى و سرپرست هر کس هستى که من ولى و سرپرست او هستم!و من مولى و ولى هر مرد مؤمن و هر زن مؤمنهاى هستم.
تو را دوست ندارد مگر کسیکه تولدش پاک باشد!و تو را دشمن ندارد مگر کسیکه تولدش ناپاک باشد.
و خداى من عز و جل مرا بآسمان معراج نداد و با من پروردگار من تکلم نکرد مگر آنکه گفت:اى محمد!از جانب من سلام مرا به على برسان و باو بفهمان که او امام اولیاى من است، و نور اهل طاعت من است، و گوارا باد بر تو این کرامت!
و ابن شهرآشوب گوید: و فى اخبار ابى رافع من خمسه طرق، قال النبى صلى الله علیه و آله یا على ترد على الحوض و شیعتک رواء مرویین، و یرد علیک عدوک ظلمئاء مقمحین (22)
ابن شهرآشوب از خبرهاى ابورافع از پنج طریق روایت کرده است که رسول خدا صلى الله علیه و آله، بعلى بن ابیطالب فرمودند: اى على!تو و شیعیانت وارد بر حوض کوثر مىشوید همگى شاداب و سیراب و دشمنانتبر تو وارد مىشوند همگى تشنهکام و سرافکنده.
و جاء فى تفسیر قوله تعالى: و سقیهم ربهم شرابا طهورا، یعنى سیدهم على بن ابیطالب، و الدلیل على ان الرب بمعنى السید: قوله تعالى: و اذکرنى عند ربک (23)
در تفسیر گفتار خداى تعالى: و پروردگارشان آنان را از شراب طهور سیراب میکند، آمده است که مراد از رب در این مبارکه سید است، و ربهم یعنى سید ایشان على بن ابیطالب، و دلیل اینکه رب در اینجا بمعناى سید است گفتار خدایتعالى است، که یوسف برفیق زندانى خود گفت: مرا در نزد رب خود بیاد بیاور که مراد همان رئیس و حاکم بوده است.
الفایق: ان النبى قال لعلى: انت الذائد عن حوضى یوم القیامة تذود عنه الرجال کما یذاد الاصید البعیر الصادىاى الذى به الصید و الصید، داء یلوى عنقه (24)
در فائق زمخشرى آمده است: رسول خدا بعلى بن ابیطالب گفتند: تو هستى که از حوض من در روز قیامت دور میکنى!دور میکنى و میرانى از آن مردمان منافقین را همانطور که شتر گر را ساربانان از میان شترها دور مىکنند.
حمیرى شاعر اهل بیتسلام اله علیهم میگوید:
اؤمل فى حبه شربة من الحوض تجمع امنا و ریا
اذا ما وردنا غدا حوضه فادنى السعید و ذاد الشقیا
متى یدن مولاه منه یقل رد الحوض و اشرب هنیئا مریا
و ان یدن منه عدوله یذده على مکانا قصیا (25)
و نیز راجع به غاصبین مقام ولایت ضمن قصیده طویلى گوید. اشعار نغز و مشهور حمیرى راجع به حوض کوثر
و ازمعوا غدرا بمولاهم تبا لما کانوا به ازمعوا
لاهم علیه یردوا حوضه غدا و لا هو فیهم یشفع
حوض له ما بین صنعا الى ایلة ارض الشام او اوسع
ینصب فیه علم للهدى و الحوض من ماء له مترع
یفیض من رحمته کوثر ابیض کالفضة او انصع
حصاه یاقوت و مرجانة یهتز منها مونق مونع
اخضر مادون الجنى ناضر و فاقع اصفر ما یطلع
و العطر و الریحان انواعه تسطع ان هبتبه زعزع
ریح من الجنة مامورة دائمة لیس لها منزع
اذا مرته فاح من ریحه ازکى من المسک اذا یسطع
فیه اباریق و قد حانه یذب عنها الانزع الاصلع
یذب عند ابن ابیطالب ذبک حربى ابل تشرع
اذا دنوا منه لکى یشربوا قیل لهم تبا لکم فارجعوا
دونکموا فالتمسوا منهلا یرویکم او مطعما یشبع
هذا لمن والى بنى احمد و لم یکن غیرهم یتبع
فالفوز للشارب من حوضه و الویل و الذل لمن یمنع (26)
مفاد اشعار این است
1- متمردین از بیعتبا امیرالمؤمنین علیه السلام در غدر و مکر با مولاى خود على بن ابیطالب پافشارى کردند، نابود و هلاک باد آن منظورى که براى وصول بآن بچنین مکرى دست زدند
2-فرداى قیامت آنها نمىتوانند در حوض على داخل شوند، و نه آنحضرتدرباره آنها شفاعتخواهد نمود.
3-براى آنحضرت حوضى است، که وسعتش ما بین صنعا تا ایله از اراضى شام است، بلکه آن حوض وسعتش بیشتر است
4-در آنجا نشانه و علمى براى راهنمائى موالیان آنحضرت میگذارند، و آن حوض از آبى که از آنحضرت استسرشار خواهد بود.
5-از آنحضرت کوثر جریان پیدا میکند، که آبش مانند نقره سفید بلکه درخشانتر است.
6-ریگهاى ته حوض کوثر از یاقوت و مرجان و لؤلؤئیست، که تا بحال دست کسى بآنها نرسیده است، زمین کوثر از مشک، و در اطراف آن درختهائى با میوههاى زیبا و رسیده در اهتزاز است.
7-آنقدر رنگهاى سبز برگهاى درختان خوش رنگ، و رنگهاى زرد طلائى آن دلفریب است، که هیچ چشمى ندیده است، و چون باد و نسیم بهشتى در حرکت درآید، از آن حوض بوى انواع عطر و ریاحین معطر برمیخیزد.
8-نسیمى همیشگى و دائمى از بهشتبامر خدا میوزد، که هیچگاه از حرکت نمىایستد.
9-و چون بوزش درآید از عطر کوثر بهتر از بوى مشگ در هنگام انتشار آن بمشام جان میرسد.
10 و 11-در اطراف کوثر ابریقها و قدحها موجود، براى سیراب شدن موالیان گذارده شده است، و لیکن رجل اصلع: مولا امیرالمؤمنین على بن ابیطالب دشمنان خدا را مانند شترهاى گرى که در آب افتادهاند، از آن حوض دور مىکند.
13-چون بخواهند قدرى بحوض نزدیک شوند، تا از آب آن بیاشامند، ندا میرسد دور شوید نابود شوید.
14-برگردید!شما آبشخوارى در نزد خود بجوئید، که شما را سیراب کند، و غذائى که شما را سیر بنماید.
15-این حوض اختصاص بافرادى دارد که با ذریه رسول خدا مهربانى نموده، و ولایت آنها را در دل داشته باشند، و تبعیت از غیر آنان ننموده باشند.
16-بنابراین این رستگارى و کامیابى براى کسى است که از آن حوض بیاشامد، و ذلت و تیرهبختى براى کسى که از آن منع شود. بارى این حوض معدن علم امیرالمؤمنین است، که حیاتبخش جانها و شفا دهنده دلهاست، هر کورى در آن برود بینا مىشود و هر سیاهى سفید، و هر مریضى شفا پیدا مىکند، و هر سوختهاى جان جدید پیدا میکند، و لذا این حوض از اعراف که جاى آنحضرت، و از تسنیم که علم آنحضرت است جارى میشود.
و هیچ مقامى بالاتر از آن نیست، مگر عرش خدا، که اشاره بمقام حقیقت نبویه دارد.
فرمود پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله در حدیثى که متفق علیه فریقین است: انا مدینة العلم و على بابها (27)
من شهر علم و دانش هستم، و على در آنست.
پىنوشتها:
1 - سوره انبیاء: 21 - آیه 73
2 - سوره انبیاء: 21 - آیه 73
3 - سوره اسراء: 17 - آیة 71
4 - سوره النجم: 53 - آیه 10
5 - شرح نهج البلاغه طبع بیست جلدى ج 1 ص 26
6 - سوره حج: 22 - آیه 14 و 23 و سوره محمد: 47 - آیه 12 و سوره تحریم: 66 آیه 8
7 - سوره طه: 20 - آیه 17 - 119
8 - سوره قمر: 54 - آیه 55
9 - سوره محمد: 47 - آیه 15
10 - سوره انبیاء: 21 - آیه 30
11 - سوره دهر: 76 - آیه 17 - 18
12 - سوره دهر: 76 - آیه 5 - 6
13 - سوره مطففین: 83 - آیه 23 - 29
14 - ذخائر العقبى ص 91
15 - ینابیع الموده ص 130
16 - ینابیع المودة ص 132
17 و 18 و 19 - ینابیع المودة ص 132
20 - ینابیع المودة ص 132
21 - ینابیع الموده ص 132
22 - مناقب ابن شهرآشوب ج 1 ص 350
23 و 24 - مناقب ابن شهرآشوب ج 1 ص 350
25 - دیوان حمیرى ص 464 تخریجها المناقب ج 2: 162 و 223 و اعیان الشیعة ج 12: 276
26 - دیوان حمیرى ص 261 و از بحار الانوار و مجالس المؤمنین و الغدیر و اعیان الشیعة و ضحى الاسلام و اغانى و ظرافة الاحلام اینقصیده را تخریج کرده است.
27 - کنز العمال - ج 12 ص 201 حدیث 1130 چاپ هند 1384 و وسائل الشیعه طبع حروفى ج 18 ص 52
